Từ thời xa xưa con người đã có thể hình dung ra sự rộng lớn của vũ trụ và gắn các hình dạng cho các chòm sao mà họ quan sát được, người ta cho rằng Bản đồ sao là sơ đồ vị trí của các hành tinh và vì sao lớn trên bầu trời tính theo mốc cố định lúc chúng ta mới chào đời. Từ đó Chiêm tinh học nghiên cứu ảnh hưởng, tác động của các hành tinh này lên con người và số phận của chúng ta.

Nói một cách dễ hiểu hơn, bản đồ sao cho thấy khi bạn ra đời, bạn đã được những thiên thể trên bầu trời “ban tặng” những dạng năng lượng nào đó, những năng lượng này kết tinh và tổng hòa thành thiên hướng và tính cách của bạn.

Đây là bản đồ thiên thể từ thế kỷ 17 do nhà bản đồ học người Hà Lan Frederic de Wit thực hiện. Bạn có thể tưởng tượng những gì các nhà thiên văn cổ đại sẽ làm được nếu họ có giấy và màu cách đây 5000 năm? Tín dụng: Wikimedia Commons

Hơn 5000 năm trước, các nhà thiên văn cổ đại đã tạo ra các bản đồ chi tiết về vị trí các vì sao.

Làm thế nào mà người xưa có được nhiều kiến thức về không gian vũ trụ và Hệ mặt trời? Làm thế nào mà chúng ta có thể tìm thấy những đồ tạo tác từ hai, ba, năm nghìn năm trước ở những nơi khác nhau trên thế giới mang ý nghĩa thiên văn học tương tự nhau chứng minh rằng các nhà thiên văn học cổ đại trên khắp thế giới rõ ràng biết nhiều hơn những gì chúng ta tưởng? Hãy lấy ví dụ về người Sumer (thuộc một nền văn minh cổ đại và cũng để chỉ khu vực lịch sử ở phía nam Lưỡng Hà, bao gồm vùng đồng bằng rộng lớn nằm giữa sông Tigris và Euphrates, phía đông nam giáp Vịnh Ba Tư).

Kiến thức về quang phổ thiên văn mà người Sumer sở hữu đã ở giai đoạn phát triển sớm nhất của họ là một bí mật khác của nền văn minh Sumer. Ngày nay, các tài liệu thiên văn đã đến với chúng ta từ Babylon cổ đại rõ ràng là bản sao chép lại từ bản gốc của người Sumer trước đó.

Người ta đã tìm thấy hàng trăm tấm bảng văn tự bằng đất sét chứa các thuật ngữ, công thức, bảng thiên văn và tất cả các phép tính đều được thực hiện với độ chính xác đáng kinh ngạc. Các nhà khoa học không thể ngừng tranh luận về cách thực hiện những tính toán này. Liệu bản thân người Sumer có thể đưa ra những quan sát chính xác như vậy, nói chung làm thế nào mà họ lại có được những kiến thức vĩ đại như vậy vào buổi sơ khai của nền văn minh?

Chúng ta có thể tự suy xét, hơn 5.000 năm trước, người Sumer đã biết cách tính toán chu kỳ quay của các ngôi sao và hành tinh, sử dụng mô hình nhật tâm của vũ trụ, gợi liên tưởng đến mô hình vũ trụ ngày nay.

Người Sumer đã phát hiện ra tất cả các hành tinh quay quanh Mặt trời, mặc dù sao Thiên vương chỉ được chính thức phát hiện vào thế kỷ 18. Họ chia toàn bộ thiên cầu thành phần có thể nhìn thấy được bằng mắt thường, mà họ gọi là “khuôn mặt của bầu trời”, và “trái tim của bầu trời” – phần bị che khuất.

Các nhà thiên văn học Sumer đã tách các ngôi sao đang mọc và đang lặn và quan sát chuyển động của chúng so với đường mà vòm thiên thể kết hợp với trái đất còn gọi là đường chân trời. Điểm cao nhất của Skydome (một bit hình học hình vòm được kết xuất trông giống như một bầu trời) là ở trung tâm, bây giờ chúng ta gọi nó là đỉnh.

Người Sumer phân biệt rõ ràng giữa các thời kỳ của đông chí và hạ chí và các thời kỳ của hạ chí. Kiến thức rộng lớn trong lĩnh vực thiên văn học đã giúp cho người Sumer tạo ra lịch âm dương đầu tiên trong lịch sử nhân loại. Từ đó lịch Sumer xuất hiện ở thành phố thiêng liêng mang tên Nippur, và sau đó tất cả cư dân của miền Nam Lưỡng Hà bắt đầu sử dụng nó khi thực hiện các nghi lễ và tâm linh.

Lịch Sumer dựa trên sự so sánh rất chính xác về sự luân phiên của các pha Mặt trăng với chu kỳ hàng năm của vòng quay Mặt trời. Trong lịch Sumer, một năm bao gồm 12 tháng, 2 kỳ và 4 mùa, và cứ sau vài năm, lại đưa ra thêm một thay đổi đặc biệt là thêm một tháng thứ mười ba, mục đích là để căn chỉnh các chu kỳ quay của Mặt trăng và Mặt trời.

Sau này chúng ta có rất nhiều ví dụ về nhiều nơi trên thế giới đang nỗ lực khám phá thiên văn học cổ đại – từ các hiện vật được phát hiện ở Đức đến các di tích ở Nhật Bản và Nam Mỹ. Dưới đây là một số ví dụ về các bản đồ sao thiên văn cổ đại hấp dẫn, mà rõ ràng là không thể tồn tại nếu chúng ta cho rằng các nền văn minh cổ đại thực sự không phát triển như chúng ta vẫn tưởng.

Bản đồ các ngôi sao cổ trong Lăng mộ Kitora của Nhật Bản

Trong cuộc khai quật diễn ra ở quận Nara của Nhật Bản trong làng Asuka, các nhà khảo cổ đã phát hiện ra ngôi mộ của Kitora (một nhà soạn nhạc). Trong quá trình kiểm tra chi tiết, người ta đã tìm thấy một bản đồ về độ chính xác của các ngôi sao, cho thấy vị trí của các ngôi sao vào thế kỷ thứ nhất trước Công nguyên.

Việc chôn cất có niên đại từ thế kỷ thứ 7 đến thời kỳ hiện đại được coi là rất thú vị.

Đây là bản đồ sao cổ được phát hiện trên trần của Lăng mộ Kitora Nhật Bản. Tín dụng: Cơ quan Văn hóa

Tất cả thành tựu huy hoàng này được phát hiện vào năm 1983. Bất chấp tất cả những phát hiện khác, các nhà khảo cổ đã công nhận hình ảnh ngôi sao là khám phá quan trọng nhất. Một nghiên cứu chi tiết tiết lộ rằng trên bản đồ có ghi 68 chòm sao. Thâm chí từ bức bích họa này, các nhà thiên văn học còn xác định được chính xác ngày chuyển giao mùa hè và mùa đông.

Người ta đã xác định được một cách chắc chắn rằng bức bích họa này được tạo ra vào năm 65 trước Công nguyên. Và đây chỉ là một bản sao hoàn hảo từ một bản gốc cũ hơn. Ngoại trừ các chòm sao nổi tiếng ra, chẳng hạn như Pleiades hoặc Big Dipper, còn có những vật thể mà các nhà khoa học không cách nào xác định được trên bản đồ. Có giả thiết cho rằng đây là những chòm sao đã được quan sát thấy trong quá khứ xa xưa của Trung Quốc cổ đại.

Một nhà khoa học đã chú thích bản đồ sao trên vòm trần của lăng mộ Kitora, Nhật Bản mà nó hiển thị. Ảnh: Steve Renshaw

Các nhà khoa học đã giải thích những điểm không hợp lý trên bức bích họa là do tác giả, người đã sao chép hình ảnh trên trần lăng mộ đã thực hiện công việc một cách chính xác mặc dù nếu so với kiến thức và nguyên tắc của thiên văn học thì còn cách xa.

Làm thế nào để tạo ra được một bản đồ chi tiết như vậy mà không sử dụng kính thiên văn vẫn còn là một bí ẩn lớn đối với các nhà khoa học. Đối với một số chòm sao được mô tả trên trần nhà đó, thực tế là mắt thường không thể nhìn thấy được một cách chi tiết như vậy.

Bản đồ sao của người Sumer

Planisphere là một bản đồ sao phẳng (có thể hiểu là hình vẽ thu nhỏ tương đối của một không gian lên một mặt phẳng với một bộ quy ước nhất định) kiểu đế quốc Tân Assyria, cụ thể là, phần tái tạo hình cầu của bầu trời đầy sao trên một phiến đất sét. Hiện vật, được ký hiệu là K8538, được tìm thấy trong thư viện của Vua Assurbanipal ở Nineveh. Các học giả cho rằng bản đồ sao cổ đại là bản sao trực tiếp từ một tấm bảng được tạo ra vào khoảng 5.500-5.600 năm trước trong các sự kiện thiên thể thực tế được phác họa trên tấm bảng.

Xem thêm:

Thành phố Nineveh là thủ đô cuối cùng của Assyria và bị người Babylon phá hủy vào năm 600 trước Công nguyên. Thư viện của Vua Ashurbanipal, chứa khoảng 50.000 bảng văn tự, đã bị cướp phá một nửa. Kết quả là, nhiều kinh sách cổ đại đã không còn tồn tại đến thời đại của chúng ta. Trên “kho tàng kiến thức” như vậy, các sự kiện khác nhau đã được mô tả diễn ra với hành tinh Trái đất trong các kỷ nguyên khác nhau của vũ trụ. Nhưng trở lại với bản đồ sao Planisphere K8538 (công cụ để hỗ trợ học cách nhận biết các ngôi sao và chòm sao) của chúng ta. Bản đồ là một vòng tròn được chia bởi các đường xuyên tâm thành 8 phần bằng nhau (1-8 hoặc 0-7). Đường kính của nó là 18 cm. Thật không may, khoảng 45% diện tích của planisphere bị mất tích do 2 thảm họa lớn.

Có lẽ đây là bản đồ sao cổ đại nhất được phát hiện cho đến nay. (Ảnh: Femina.hu)

Phần còn sót lại của bảng văn tự là một bản đồ hình tròn có tên của các ngôi sao và chòm sao, cụ thể là các ký hiệu đại diện cho chúng. Bảng văn tự này được viết lại từ một nguồn cổ hơn của người Sumer và kể về một số sự kiện đã xảy ra trong quá khứ. Một trong những sự kiện tự nhiên này là việc một tiểu hành tinh trên hành tinh Trái đất ở vùng Alpine bị rơi xuống.

Vấn đề là sau tác động này ở Châu Âu không có miệng núi lửa nào còn sót lại, điều này đặt ra câu hỏi liệu bản đồ này có nguyên vẹn như bản gốc hay không. Tuy nhiên, chúng ta không thể tranh luận với mô tả chi tiết về sự kiện được dịch từ bản đồ sao cổ đại này.

Người ta đưa ra nhiều thắc mắc về việc phân chia bản đồ sao Planisphere thành tám phần. Ví dụ, vua của Assyria Sargon II đã xây dựng “tám cánh cổng của Babylon theo tám hướng”, được phản ánh trên tấm bảng như một con số rất quan trọng trên khắp vùng Lưỡng Hà cổ đại.

Bản đồ sao Planisphere của người Sumer khi nó đang được lưu giữ trong bảo tàng. Nguồn ảnh: Bảo tàng Anh

Hơn nữa, hành tinh Venus có một ý nghĩa thần bí quan trọng đối với người Sumer. Nó được mô tả dưới dạng một ngôi sao tám cánh, bốn trong số đó có hình thuôn dài. Đối với nhiều dân tộc cổ đại khác, mái vòm của bầu trời đêm, giống như biểu tượng của thần Vệ nữ, được chia thành 8 khu vực, mỗi khu vực đại diện cho một yếu tố của tự nhiên.

Đến lượt mình, mỗi phần tử lại có một mối liên hệ riêng với vũ trụ. Những tấm bảng đất sét này có ý nghĩa tâm linh sâu sắc đối với người xưa và được sử dụng trong các nghi lễ và bùa chú. Ngoài những hệ thống quen thuộc với chúng ta, những ngôi sao chưa biết khác được hiển thị trên Planisphere, mà nguồn gốc của nó đang còn có nhiều bí ẩn cần được giải đáp.

Đĩa bầu trời – bản đồ sao Nebra Sky Disk

Hiện vật này từ lâu đã bị cho là giả mạo. Các nhà khoa học ngày nay đã biết rằng nó là có thật và minh họa lại bầu trời đêm. Đây là một chiếc đĩa bằng đồng có đường kính 32cm và một biểu đồ của bầu trời được khắc họa bằng vàng. Nó cho thấy Mặt trời, Mặt trăng, Pleiades, và ba hình chóp khác, hai trong số đó được cho là đại diện cho các đường chân trời, và hình thứ ba có lẽ tượng trưng cho khái niệm về con thuyền mà Mặt trời di chuyển.

Chiếc đĩa được tìm thấy ở núi Mittelberg của Đức, cùng với một số di vật khác từ thời kỳ đồ đồng, và tất cả các hiện vật đều có ít nhất 3.600 năm tuổi. Chiếc đĩa này được tạo ra trong một nền văn minh phát triển mạnh mẽ ở Châu Âu trước khi người Celt xuất hiện. Đây có lẽ là một trong những bản đồ thiên thể đầu tiên trong lịch sử nhân loại.

Có hai vòng cung dài ở hai bên mở rộng 80 độ. Khoảng cách giữa bình minh và hoàng hôn trong mùa hè và đông chí là 82,7 độ. Người ta tin rằng hai vòng cung đại diện cho các điểm trên đường chân trời mà tại đó Mặt trời mọc trong một năm.

Bản đồ sao Nebra Sky Disk cổ đại trong tất cả vẻ đẹp của nó. Tín dụng: Rainer Zenz / Wikimedia Commons

Giữa hai cung tròn có hình tròn nguyên vẹn và hình lưỡi liềm. Hình lưỡi liềm chắc chắn tượng trưng cho Mặt trăng, trong khi vòng tròn lớn có thể tượng trưng cho Mặt trời hoặc mặt trăng tròn. Nghiên cứu gần đây trên đĩa cho thấy đây rất có thể là Mặt trời.

Phía sau là 23 thiên thể không được sắp xếp theo một thứ tự đặc biệt và một nhóm bảy ngôi sao, tượng trưng cho cụm sao của Pleiades (Trong thần thoại Hy Lạp được gọi là cụm sao Tua Rua). Các tia X quang (độ phóng xạ) đã chỉ ra có thêm hai ngôi sao nằm dưới vòng cung vàng bên phải, vì vậy các vòng cung này được cho là đã được đặt vào một ngày sau đó.

Người ta chấp nhận rộng rãi rằng đĩa được sử dụng như một công cụ thiên văn và bằng cách so sánh bầu trời và vị trí của mặt trời mọc và lặn trên các cung của đĩa, thời gian trong năm có thể được xác định. Cũng có giả thuyết cho rằng chiếc đĩa được sử dụng để tính toán sự khác biệt giữa chu kỳ Mặt trời và Mặt trăng bằng cách thêm vào tháng 13 âm lịch,điều này được thực hiện hai hoặc ba năm một lần.

Một điều quan trọng nữa là rất có thể chiếc đĩa đã được tìm thấy trên đỉnh đồi – một nơi lý tưởng để quan sát chuyển động của Mặt trời. Vị trí của hiện vật cổ đại được bao quanh bởi một ngọn đồi nhân tạo nhỏ, có thể được sử dụng để đo vị trí của Mặt trời trên đường chân trời.

Kể từ khi được phát hiện, chiếc đĩa thiên thể đã không ngừng làm các nhà khảo cổ học và thiên văn học phải bối rối đặc biệt là không hiểu làm cách nào để mô tả được Mặt trăng. Theo quy tắc Babylon cổ đại, tháng 13 âm lịch chỉ được thêm vào khi người quan sát nhìn thấy Mặt trăng và các Pleiades, đúng như mô tả trên đĩa bầu trời Nebra.

Đá Inga – Tấm bản đồ sao thời cổ đại

Pedra do Inga dễ dàng được xếp vào hàng ngũ những địa điểm khảo cổ bí ẩn nhất thế kỷ qua. Đây chỉ là một di tích khác với ba bản đồ sao cổ trước đây mà chúng ta đã thảo luận vì nó còn nhiều hơn thế nữa. Bên cạnh các tính năng thiên văn đặc biệt, Pedra do Inga còn có 400 bản khắc khác phác họa động vật, thực phẩm, hình người, thậm chí cả nghi lễ và các biểu tượng chưa xác định được.

Giờ đây, các chuyên gia tin rằng một số biểu tượng trên tượng đài khổng lồ tạo thành lịch mặt trời trong khi những biểu tượng khác là hình ảnh phác họa của các chòm sao. Có không nhiều những bản khắc họa này đã được giải mã nhưng các chuyên gia tin rằng họ đã tìm thấy Orion và Cygnus, cũng như Dải Ngân hà.

Có hàng trăm bản khắc trên Pedra do Inga và nhiều bản khắc mang ý nghĩa thiên văn. Nhà cung cấp hình ảnh: IgorSuassuna / Pixabay

Có một vài sự thật đáng kinh ngạc về Pedra do Inga mà chúng ta nên đề cập. Đầu tiên, các chuyên gia không thể xác định di tích có từ niên đại nào. Họ biết rằng nền đá đã có 6000 năm tuổi và thậm chí là hơn thế nữa. Đối với các bản khắc họa, chúng có thể đã vài trăm hoặc vài nghìn năm tuổi.

Xem thêm: Tag: Trần Xuân Tiến Và Lê Thanh Thảo, Trần Xuân Tiến Và Lê Thanh Thảo

Thú vị hơn nữa là việc các chuyên gia tìm thấy các biểu tượng Ai Cập và Sumer được khắc trên Pedra do Inga. Điều này có nghĩa là di tích có hàng nghìn năm tuổi và các nền văn minh cổ đại từ Nam Mỹ và Lưỡng Hà đã có thể tiếp xúc với nhau? Hay Pedra do Inga được tạo ra sau này và những biểu tượng này chỉ đơn giản được đặt ở đó để gây nhầm lẫn cho chúng ta?

Các nhà thiên văn học cổ đại rõ ràng đã làm tốt công việc của họ hơn các nhà sử học mà chúng ta từng biết. Chúng tôi tìm thấy bằng chứng về thành tích của họ năm này qua năm khác. Vì vậy, hiển nhiên rằng thiên văn học cũng lâu đời như nền văn minh nhân loại. Nhưng nếu nó thậm chí còn lâu đời hơn thì sao?

Ví dụ, nghiên cứu gần đây về các bức tranh trên hang động 40.000 năm tuổi, trước đây được cho là hình minh họa của các loài động vật, người ta cho rằng chúng thực sự là các chòm sao và các vì sao. Điều gì sẽ xảy ra nếu thiên văn học có trước cả những nền văn minh đầu tiên của nhân loại?

Rõ ràng hơn là người xưa có thể phác họa bầu trời với độ chính xác chưa từng có, hơn nhiều so với chúng ta ngay cả khi không hề có lợi thế từ công cụ hiện đại như kính thiên văn. Nhưng làm sao họ có thể vẽ nên một bầu trời sao hoàn chỉnh đến vậy? Điều này không hề đơn giản là chỉ sao chép lại những gì họ thấy được bởi vì trên các bản đồ sao cổ đại này đều có những lời giải thích rõ ràng về từng đối tượng ngay cả khi chúng khó có thể nhìn thấy được bằng mắt thường.